6. Przymiotnik
6.1.
spory, duży, wielki, ogromny, kolosalny;
niezły, dobry, świetny, doskonały;
uzdolniony, wybitny, genialny
6.2.
światowy, europejski, polski, wrocławski
6.3.
myślący, niegłupi, mądry, inteligentny, genialny;
niemądry, głupi, bezsensowny, idiotyczny, kretyński
6.4.
czarny charakter, kaczka dziennikarska, dojna krowa; biały kruk, kura domowa, wilk morski, szczwany lis
6.5.
Np.: (1) Brat był czarną owcą w rodzinie, przynosił nam wstyd. (2) Gdy wyszedł z wody, zmarzł i pokrył się gęsią skórką. (3) Ojciec cieszył się końskim zdrowiem, nigdy nie chorował. (4) Kolega wykonał krecią robotę – podstępnie zajął moje miejsce w drużynie. (5) Moja siostra ma sokoli wzrok, więc wcześniej od innych dostrzegła nadjeżdżające auto. (6) Matka z trudem zaspokajała wilczy apetyt syna. (7) Urządzili mu pod oknem kocią muzykę. (8) Taką mamy psią pogodę, że od tygodnia nie byliśmy na spacerze.
6.6.
Np.: silny jak lew, tchórzliwy / szybki jak zając; płochliwa jak sarna; zdrowy jak rydz; chudy jak tyczka; gruby jak beczka
6.7.
biały wiersz – wiersz bezrymowy;
białe szaleństwo – narciarstwo;
biały kruk – osobliwość, rzadkość, unikat;
czarna lista – spis osób mających złą opinię, podejrzanych;
czarna niewdzięczność – niewdzięczność rażąca, ewidentna;
czarna owca – osoba zła pośród dobrych, psująca im opinię;
czarna robota – robota ciężka, brudna, męcząca, źle płatna;
czarny rynek – handel nielegalny, potajemny;
czarna rozpacz – nastrój pesymistyczny, złowróżbny, złowieszczy
6.8.
(1), (2), (3)
6.9.
uczciwy – przyzwoity, prawy, moralny, lojalny, wiarygodny, rzetelny;
życzliwy – pomocny, przyjazny, przychylny, uprzejmy;
tolerancyjny – dobroduszny, łagodny, wyrozumiały, pobłażliwy, ugodowy
6.10.
Np.: dziewczyna – sympatyczna, miła; sukienka – ładna, śliczna; impreza – udana, fantastyczna; piosenkarz – wyjątkowy, wspaniały; koncert – odlotowy, świetny; film – ciekawy, rewelacyjny
6.11.
Np.: mróz – siarczysty, lekki, silny; śnieg – suchy, ciężki, mokry, sypki; zupa – smaczna, pikantna, przesolona; przyjaźń – braterska, serdeczna, trwała; przyjęcie – huczne, weselne, skromne
6.12.
absurdalny, głupi, niedorzeczny;
agresywny, bezwzględny, zaczepny;
apetyczny, ponętny, smaczny;
apodyktyczny, kategoryczny, zaborczy;
ekonomiczny, gospodarczy, oszczędny
6.13.
alfabetyczny (5), bogaty (7), ciekawa (6), kolorowa (3), codzienna (10), młodzieżowe (2), miejska (1), szkolny (9), tytułowa (4), uczniowska (8)
6.14.
Np. estetyczne wnętrze, szykowne damy, przystojni młodzieńcy, wyszukane potrawy, gustowne meble, eleganccy panowie, wytworne maniery, czarujący ludzie, urodziwe panny, serdeczna atmosfera
6.15.
dobroczynne działanie, pochlebna opinia, pozytywny sąd, sprzyjające warunki, szczęśliwe małżeństwo, udany zakup, zbawienny wpływ;
gorszący przykład, demoralizujący film, niezdrowa atmosfera, szkodliwe następstwo, zabójczy klimat, zgubne skutki, zły nastrój;
W pierwszej kolumnie są określenie pozytywne, w drugiej – negatywne
6.16.
osobisty bagaż, osobowy pociąg, osobne wejście. osobliwy widok;
grzyb jadalny, sala jadalna, zjadliwa satyra, zjadliwy żart;
literatura dziecięca, szpital dziecięcy, dziecinne figle, dziecinne pytania
6.17.
Kolejno wierszami: zgrzebny worek, zgrzybiały starzec;
apetyczny owoc, apatyczny wyraz twarzy;
efektowny strój (występ), efektywny pracownik;
poważny problem, poważany naukowiec;
konstruktywny spór, konstrukcyjny element
6.18.
Np.: obuwie męskie, mężne serce; głodny chłopiec, głodowe racje;
straż ogniowa, ognisty rumak; kolejarski mundur, dworzec kolejowy
6.19.
zwycięska drużyna – przegrana; własny kapitał – obcy/cudzy; wiarygodne zeznania – fałszywe; wieloznaczna odpowiedź – jednoznaczna; rewolucyjne przemiany – powolne; użyteczna rzecz – nieprzydatna
6.20.
chory – wyzdrowieć, wyleczyć; ciemny – rozjaśnić, oświecić; głodny – najeść się, nakarmić; gorący – ostygnąć, schłodzić, wystudzić; mokry – wyschnąć, wysuszyć; pusty – napełnić; smutny – rozweselić, uradować
6.21.
dwustronny – bilateralny; dziwaczny – ekscentryczny; niejasny – enigmatyczny; oczywisty – ewidentny; rzadki – unikatowy
6.22.
salomonowy wyrok – mądry; hiobowa wieść – tragiczna; apokaliptyczna wizja – katastroficzna; heroiczny czyn – bohaterski; herkulesowa siła – nadludzka; hermetyczne zamknięcie – szczelne
6.23.
białe, czarne, łaciate, bladożółta, psia, oliwkowozielone, pstre, czerwoną, szaroniebieskie, brunatnofioletowa, wilcza, piegowate, krótkie, długie, grube, krzywe
6.24.
cierpliwy pacjent – cierpliwe dzieciaki; ciężcy frajerzy – ciężkie zarzuty; uważni obserwatorzy – uważne spojrzenie; kłótliwi sąsiedzi – kłótliwe głosy; wąscy specjaliści – wąskie odcinki
Te przymiotniki mają różną formę, ponieważ różnią się rodzajem (męskoosobowy i niemęskoosobowy)
6.25.
starzy mężczyźni, stare kobiety; dobrzy znajomi, dobre dzieci; źli ludzie, złe przykłady; duzi chłopcy, duże dziewczynki; wysocy młodzieńcy, wysokie dziewczyny; niscy (rangą) urzędnicy, niskie (rangą) urzędniczki; obcy przybysze, obce kraje
6.26.
Pierwszy człon jest zbędny, gdyż jego znaczenie wynika z drugiego członu (np. optymalny = najlepszy, potencjalny = możliwy)
6.27.
tłuściejszy a. tłustszy; czyściejszy a. czystszy; gęściejszy a. gęstszy
6.28.
Np.: Koszula bliższa ciału niż sukmana. – Najbliższa mu jest rodzina. – Wisła jest dłuższa od Odry. – Najdłuższą rzeką jest Nil.
6.29.
macierzyńska, psia, narożny, dzisiejsze
Zwykle nie można stopniować przymiotników pochodzących od rzeczowników (macierzyński, psi), od wyrażeń przyimkowych (narożny) oraz od przysłówków (dzisiejsze).
6.30.
słomiany, żelazny, papierowy; koci, zwierzęcy, rodzicielski; morski, lądowy, wiejski; jasnoniebieski, biało-czerwony, prawdomówny
6.31.
Np.: młody, stary, wesoły, smutny; zły, dobry, mały, duży; męski, zrównoważony, nerwowy, odpowiedni, chory; szklany, podniebny, jutrzejszy
6.32.
Biała Podlaska – bialski; Babimost – babimojski; Bochnia – bocheński; Frombork – fromborski; Małogoszcz – małogoski; Śródmieście – śródmiejski; Zamość – zamojski; Budapeszt – budapeszteński; Burgundia – burgundzki; Cyklady – cykladzki; Egipt – egipski; Finlandia – fiński; Hamburg – hamburski; Nowy Jork – nowojorski; San Marino – sanmaryński; Szwecja – szwedzki
6.33.
Np.: (1) Chłopczyk był wesół. (2) Bywaj zdrów! (3) Dzban był pełen wody. (4) Jesteś mi winien przeprosiny. (5) Andrzej był gotów do startu.; są to orzeczniki
6.34.
Kolejno: dość, nadzwyczaj, zbyt, nadzwyczaj, dużo, bardzo, nieco, zupełnie, daleko, trochę; są to przysłówki