9. Zaimek
9.1.
Powtarzają się: Wyspy koralowe, w Szwajcarii, wyprawa Scotta
Wyspy koralowe powstają … = Powstają … ; Wyspy koralowe tworzą się … = Tworzą się …; Wyspy koralowe są … = Takie wyspy są …; W Szwajcarii czuł się dobrze … = Czuł się tam dobrze …; Historię wyprawy Scotta … = Historię tej wyprawy …
9.2.
(1) kto? co? (2) jaki? który? czyj? (3) ile? (4) jak? gdzie? kiedy?
9.3.
Kolejno wpisać np.: (1) go, nic; mnie, tego; wszyscy; (2) twoi, moimi; jaką, taką; taką; twój; (3) tyle, ile; tyle,ile; ile, tyle (4) jak, tak; wtedy, kiedy; tam, gdzie
9.4.
Co się odwlecze, to nie uciecze. – Czym chata bogata, tym rada. – Im dalej w las, tym więcej drzew. – Komu w drogę, temu czas. – A ja na to, jak na lato. – Zrobił tyle, co kot napłakał.
9.5.
a) (1) Ile kto ma cierpliwości, tyle ma mądrości. (2) Kto z kim przestaje, takim się staje. (3) Jaki pan, taki kram. (4) Nie taki diabeł straszny, jak go malują. (5) Jaką miarą mierzysz, taką ci odmierzą. (6) Gdzie drwa rąbią, tam wióry lecą. (7) Jak kto sobie pościele, tak się wyśpi.
b) (1) Zdobycie mądrości wymaga cierpliwości; (2) Ludzie upodabniają się do swych najbliższych; (3) Otoczenie człowieka świadczy o nim; (4) Nie jest tak źle, jak myśleliśmy; (5) Nieuczciwość zemści się na tobie; (6) Nie da się uniknąć szkód; (7) Każdy trzyma swój los we własnych rękach.
9.6.
zastępują: tak czy siak – przysłówek; mu – rzeczownik; ja – rzeczownik; swój – przymiotnik; ja – rzeczownik; taki owaki – przymiotnik; kto – rzeczownik; oni – rzeczownik; tacy – przymiotnik; on – rzeczownik; tyle – liczebnik; ile – liczebnik; mu – rzeczownik
9.7.
on – M.; ciebie – D.; niczego – D.; mi – C.; nikomu – C.; jej – D.; nimi – N.; ktoś – M.
9.8. Kolejno: je – B., r.n.; ich – B., r.mos.; go – B., r.m.; je – B., r.nmos.
9.9.
M. ono, D. jego, go, niego; C. jemu, mu, niemu; B. go, niego; N. nim; Msc. nim
9.10.
Dłuższe: mnie, ciebie, jego, jemu; krótsze: mi, ci, mu.
Na początku zdania, a także pod akcentem i po przyimku używamy dłuższych form zaimków osobowych.
9.11.
Wtrącił swoje trzy grosze. Miał swój dzień. Przerobił go na swoje kopyto.
9.12.
Ten (r.m.): Ci (r.mos.) sportowcy są olimpijczykami.
Ta (r.ż.): Te (r.nmos.) dziewczyny skoczyły najwyżej.
To (r.n.): Te (r.nmos.) dzieci umieją pływać.;
Mój (r.m.): Moi (r.mos.) bracia grają w piłkę nożną.
Moja (r.ż.): Moje (r.nmos.) siostry grają w tenisa.
Moje (r.n.): Moje marzenia (r.nmos.) się spełniły.
Nasz (r.m.): Nasi (r.mos.) koledzy będą reprezentowali szkołę.
Nasza (r.ż.): Nasze (r.nmos.) koleżanki zostały mistrzyniami.
Nasze (r.n.): Nasze (r.nmos.) osiągnięcia się liczą.
9.13.
czyj, ile, ja, jaki, kto, który, mój, my, nasz, nic, nikt, swój, taki, tamten, ten, twój, ty, tyle, was, wy, żaden
9.14.
ja, ty, my, wy, kto, co, ktoś, coś, nikt, nic, jaki, jakiś, który, któryś, czyj, czyjś, mój, twój, nasz, wasz, ten, tamten
9.15.
tę, taki, tylu, tak
9.16.
ten, taką, tych, to, to, tutaj, tam
9.17.
Kolejno: co, czym, kim, czym, co, którym, które, jaką, ile, ile, iloma, kiedy, gdzie
9.18.
Np. Kto przyszedł? / Ten, kto przyszedł.; Co to jest? / Ciekawe, co to jest.; Który to zrobił? / Ten, który to zrobił.; Jaki to odcień? / Nie wiem, jaki to odcień.; Ile to kosztuje? / Nie wiem, ile to kosztuje.; Gdzie schowałeś płyty? / Przypomnij sobie, gdzie schowałeś płyty.; Kiedy tam pojedziemy? / Powiedz, kiedy tam pojedziemy.
9.19.
Jak sobie pościelesz, tak się wyśpisz. – Kto pracuje, ten nie głoduje. – Pójdę tam, gdzie mnie oczy poniosą. – Tyle go to obchodzi, co zeszłoroczny śnieg. – Jeśli twoje, to i moje, a jeśli moje, to nic ci do tego.
9.20.
Przeprowadzimy doświadczenie, którego celem będzie zbadanie tego zjawiska. Człowiek, którego zdaniem nie mamy racji, nie chce z nami rozmawiać. Porozmawiajmy z kolegami, z których winy mamy kłopoty. Byliśmy na zabawie z koleżanką, którą poznaliśmy u Andrzeja. Widziałam w zoo zwierzęta takie, jakie znałam dotychczas tylko z filmu.
9.21.
Wziąłem swój długopis. Wziąłem mój długopis. Wziąłeś mój długopis. Wziąłeś swoją książkę. Wziąłeś twoją książkę. Wziąłem twoją książkę. Wzięliśmy swoje książki. Wzięliśmy nasze książki.
9.22.
Za najwłaściwsze miejsce zaimka zwrotnego się w zdaniu uznajemy pozycję przed czasownikiem. Po czasowniku stawiamy zaimek się głównie w zdaniu składającym się tylko z orzeczenia. Gdy występują dwa czasowniki z zaimkiem się, zwykle opuszczamy jeden z nich.
9.23.
Konstrukcje z poprawionym szykiem się: Obaj sąsiedzi szczerze się nienawidzą. Wygodnie mi się siedzi. (albo: Siedzi mi się wygodnie). Po odejściu od kasy reklamacji się nie uwzględnia.
Reguła: w miarę możliwości unika się umieszczania się na końcu zdania.
Konstrukcje zwrotne: Myje się w zimnej wodzie. Bije się pięściami po głowie. Zranił się w nogę.
9.24.
Dlaczego się złościsz? Czy się nie pomyliłeś? Zastanów się. Nic się nie bój. Samą spowiedzią grzechów się nie zmaże. Nie staraj się z nim spotkać.
9.25.
Zostań w domu. Wcześnie wróć do domu. (zdanie pierwsze i ostatnie było błędne)
9.26.
Kolejno: sobie, się, sobie, sobie, siebie, siebie, siebie, sobą
9.27.
M. ktoś, coś, ktokolwiek, cokolwiek; D. kogoś, czegoś, kogokolwiek, czegokolwiek; C. komuś, czemuś, komukolwiek, czemukolwiek; B. kogoś, coś, kogokolwiek, cokolwiek; N. i Msc. kimś, czymś, kimkolwiek, czymkolwiek
9.28.
Kolejno: jaki? który? czyj?
9.29.
Kolumnami: którędy? gdzie? dokąd? skąd? kiedy? kiedy?;
gdzie? kiedy? kiedy i gdzie? gdzie? kiedy? kiedy?
9.30.
jaki (7), taki (6) – jaką (7), taką (6) – jakiejś (2) – jakim (4) – tego (6), tamtą (6) – każda (5), swój (1) – nasze (1), waszej (1) – wszystkie (5), mojej (1) – tym (6), żadnego (3) – niektórzy (2), niczyjej (3)
9.31.
jego, go, jemu, mu, ciebie, cię, mnie, mi, mnie, ciebie, mnie, ciebie, mnie, jemu