12. Partykuła

12.1.
Czy masz czas? Czy jesteś zajęty? Chodź no do mnie. Zapytajże o to mamę. Przestańże się droczyć. Słuchajże / no mnie.
Nie bujam cię. Pokaż no, co tam masz. Niechaj nam nie przeszkadzają. Niech to pozostanie między nami. Chciałbyś się zastanowić? Oby się nam to udało!

12.2.
partykuły wzmacniające: Przyznajże się. Powiedz no prawdę. Kiedyż to się skończy? Niechże cię uściskam.;
partykuły przeczące: Nie oszukuj. Niedobrze jest kłamać. Nie ma sensu tego roztrząsać.;
partykuły pytające: Czy zgubiłeś zegarek?;
partykuły przypuszczające: Zastanowiłbyś się nad tym. Obyś to naprawił. Któż by cię miał skrzywdzić. Pomogę ci, choćbym miała trudności. Żebyś się postarał, to byś nie miał takich problemów. Wypadałoby złożyć życzenia.;
partykuły rozkazujące: Niech to się już skończy. Niechby już było dobrze. Niechże cię uściskam. Niechaj nastąpi zgoda.

12.3.
Partykułę nazywamy nieodmienną część mowy, niepełniącą w zdaniu samodzielnej funkcji składniowej, a tylko rolę pomocniczą, i wyrażającą stosunek mówiącego do wypowiadanej treści poprzez:
pytanie (np.: czy),
przypuszczenie (np.: by, bym, byś, byśmy, byście),
rozkaz (np.: niech, niechże, niechaj),
przeczenie (np.: nie, ani, wcale),
zwątpienie (np.: może, chyba, pewnie),
wzmocnienie uczuciowe (np.: no, że, i)

12.4.
Czy chcesz odpowiadać? Mówże głośniej! Siedźże spokojnie! Pokaż no mi swój zeszyt. Czy podoba wam się jego wypowiedź? Jakże ją oceniacie? Czy był już dzwonek? Wyjdźcież z klasy. Gdzież się to podziało?

12.5.
Np.: (1) Czy byłaś u ortopedy? (2) Ani mi się śni iść do lekarza. (3) Może byś jednak poszła? (4) Chyba masz płaskostopie. (5) Niech mama da mi spokój. (6) Ileż można o tym rozmawiać?

12.6.
Np.: (1) Może poszlibyśmy do kina? (2) Prawdopodobnie grają nasz ulubiony film. (3) Na pewno będziemy się dobrze bawili.

12.7.
O, gdybym kiedy dożył tej pociechy, żeby te księgi zbłądziły pod strzechy! – Głupi niedźwie­dziu! Gdybyś w mateczniku siedział, nigdy by się o tobie Wojski nie dowiedział. – Ojciec mi testamentem kazał, abym służył w wojsku polskim. – Bo fałsz, żebym był w jakiejś z Moskalami zmowie. – Może by gorzej jeszcze z moim zdrowiem było, szczęściem nadjechał z wizytą Kiryło. – Któż by zgadnął, że owi tak mało ruchomi, owi milczący ludzie są nasi znajomi. – Poświadczyłbyś, jak Hrabia srodze mnie obraził. Choćbym chciał zostać, czy to ode mnie zależy?

12.8.
Chętnie przeczytałabym tę powieść. Czy byś mi pożyczyła tę książkę? Wtedy byśmy mogli to zrobić. Może przyjęto by nas do klubu.

12.9.
(1) Poszlibyśmy tam. (2) Wzięlibyśmy ze sobą duże głośniki. (3) Na pewno byśmy się bawili.

12.10.
Łącznie: z osobowymi formami czasownika: poszedłbym, wzięłaby, widziałbyś; ze spójnikami i partykułami: czyżby, aby, gdyby, gdzieżby, jakby, oby, jeżeliby.
Rozłącznie: z nieosobowymi formami czasownika: czytano by, pływano by, można by, trzeba by; z innymi częściami mowy: jednak by, warto by, tak by

12.11.
aby, czyżby, gdyby, gdzieżby, jakby, jednak by, jeżeliby, można by, niechby, napisałby, oby, odwieziono by, ponieważ by, tak by, tam by, tamtędy by, trzeba by, warto by, więc by, wyjechaliby, zdjęto by, zjadłby, zrobić by, żeby.

12.12.
Łącznie: z rzeczownikami: nieprzyjaciel, nieporządek;
z przymiotnikami: nieważny, niemiły;
z przysłówkami odprzymiotnikowymi: nierówno, niedobrze.
Rozłącznie z czasownikami: nie pisz, nie pisał, nie ma;
z przymiotnikami i przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym: nie większy, nie największy, nie lepiej;
z przysłówkami niepochodzącymi od przymiotników: nie tylko, nie bardzo (wyjątki: niebawem, niezupełnie, niezbyt);
z liczebnikami i zaimkami: nie inaczej, nie oni, nie pierwszy, nie jeden – w znaczeniu np. nie jeden raz to widział (wyjątki: niewielu, niejeden = wielu)