14. Typy wypowiedzeń

14.1.
(1) Nie patrz, kto mówi, ale co mówi. (2) Kto dobrze mówi, dobrze myśli. (3) Rozum przejawia się przede wszystkim w języku. (4) Znajomość języka to umiejętność poprawnego posługiwania się nim w mowie i piśmie. (5) Język jest najdoskonalszym środkiem porozumiewania się ludzi między sobą.

14.2.
To jest równoważnik zdania, ponieważ nie ma w tym wypowiedzeniu orzeczenia. Zdanie: Znajomość języka jest umiejętnością poprawnego posługiwania się nim w mowie i piśmie.

14.3.
(1) Kto poznał ludzi, ten kocha zwierzęta. (2) Pies to najlepszy przyjaciel człowieka. (3) Uczmy się patrzeć na zwierzęta jak na istoty czujące i rozumne. (4) Pomagajmy zwierzętom, a będziemy umieć pomagać ludziom. (5) Dzięki zwierzętom świat jest bardziej ciekawy i barwny.

14.4.
zdania pojedyncze: (3) i (5), zdania złożone: (1) i (4), równoważnik zdania: (2)

14.5.
Orzeczenia kolejno: ciągnie, nie wywołuj, rwie, nosi, wyszło, kole, nie tuczy, trafiła, boli. W równoważnikach zdań domyślamy się czasownika jest: jest doktorem, jest mądry, jest wilkiem, jest (męża) koroną.

14.6.
Formy osobowe zostały podkreślone, czasowniki dodane zostały wyróżnione kursywą:
– Wznosimy się?
– Nie wznosimy się. Jest przeciwnie. Opuszczamy się. Jest jeszcze gorzej, panie Cyrusie! Spadamy!
– Czy ostatni worek został opróżniony? Czy balon wznosi się?
– Nie wznosi się.
– Słyszę jak gdyby plusk fali.
– Pod koszem jest morze. Jest już tylko o jakieś pięćset stóp pod nami!
– Wyrzućmy za burtę wszystko, co obciąża balon! I niech się dzieje wola Boża!
Po zamianie równoważników na zdania dialog traci na wartkości.

14.7.
Och, jaki piękny widok.; Ach, jakże się cieszę z naszego spotkania. Oj, boli mnie strasznie głowa. Hola, znów zaczynasz się sprzeczać! A fe! aleś się ubrudził! Ech, trudno z nią wytrzymać, jaka ona nudna.

14.8.
Znaki wykrzyknienia wyrażają napięcie emocjonalne, bardzo silne uczucie, podniecenie – po wypowiedzeniach: Boże! Darowałeś mi życie! Wyprowadziłeś mnie z otchłani! Niech będzie Twoje imię pochwalone! Na Boga!
Znaki zapytania w tym tekście wyrażają pytania zadawane samemu sobie – po wypowiedzeniach: Czy nie słychać jakiegoś wołania? Co to było? Zwierzę? Człowiek?

14.9.
Np.: wypowiedzenie orzekające: Słowa modlitwy tłumiło łkanie rozsadzające piersi.; wypowiedzenie pytające: Czy nie słychać jakiegoś wołania?; wypowiedzenie rozkazujące: Niech będzie imię Twoje pochwalone!;
wypowiedzenie wykrzyknikowe: Na Boga!

14.10.
(1) zdanie z orzeczeniem krzyknął. (2) równoważnik zdania pozwala się domyślać opuszczonego czasownika osobowego jest. (3) zawiadomienie to w tym wypadku nagłówek podający autora i tytuł utworu. (4) wykrzyknienia wyrażają emocje nadawcy komunikatu.

14.11.
Kolejno: (3), (4), (1), (2)

14.12.
Pierwszych pięć zawiadomień to zwykle napisy na szyldach; pięć następnych zawiadomień to mogą być nagłówki prasowe.

14.13. —

14.14.
Np. Auć! Błeee! Fuj!