15. Części zdania
15b. Podmiot
15b.1.
Kolejno: rzeczowniki: praca, lenistwo, strach, radość;
przymiotniki: syty, ślepy;
liczebniki: dwóch, siedmiu; jeden, drugi;
zaimki: ją, ty; każdy;
bezokoliczniki: leniuchować (= leniuchować); gospodarować (= Dobre gospodarowanie znaczy oszczędzanie.);
przysłówki: dzisiaj, jutro;
przyimki: z, po, nad; sponad;
spójniki: i; że
15b.2.
Tomek – rzeczownik; znajomi – przymiotnik; zebrani – czasownik (imiesłów przymiotnikowy bierny); on – zaimek; troje gości – liczebnik i rzeczownik; zyskać – czasownik
15b.3.
Kolejno: chłopcy, oni, nasi, dziewczęta;
Związek główny to związek zgody.
15b.4.
Pięć grup utworzono ze względu na rodzaj podmiotu.
– podmiot zerowy (są to wypowiedzenia bezpodmiotowe, zawierające konstrukcje osobowe): Wyłączono ogrzewanie. Ochłodziło się. Jest mi zimno.
– podmiot w dopełniaczu: Jest trochę gorącej wody? Nie ma herbaty? Brakuje cukru?
– podmiot ukryty, rozpoznawalny po formie osobowej czasownika: Zapal gaz. (ty) Podgrzejmy mleko. (my)
– podmiot szeregowy, złożony: Mama i tata wrócą późno.
– podmiot gramatyczny: Nadchodzi noc. Ja się nie boję. Nie opłaca się czekać na nich. (w tym zdaniu czekać = czekanie – rzeczownik odczasownikowy)
15b.5.
To są zdania bez podmiotu gramatycznego.
15b.6.
państwa – rzeczownik; Mieszko I – rzeczownik; on – zaimek; syn – rzeczownik; (on) – podmiot domyślny; (on) – podmiot domyślny (przyjął, powiększył, koronował się, panował)
15b.7.
Ja chcę spać. – M., podmiot gramatyczny;
Chce mi się spać. – C., podmiot logiczny;
Ty chcesz pić. – M., podmiot gramatyczny;
Chce ci się pić? – C., podmiot logiczny;
On nie chce czekać. – M., podmiot gramatyczny;
Nie chce mu się czekać. – C., podmiot logiczny;
15b.8.
Najsłynniejszy ogród świata – pradawny Raj – był miejscem sielankowym. Nie brakowało w nim wody ani żywności. Drzewa dostarczały obfitego cienia, a połyskliwa rzeka, która wypływała z ogrodu, dzieliła się na cztery strumienie (wśród nich Tygrys i Eufrat). Za towarzystwo Adam i Ewa mieli „wszelkie zwierzęta polne i ptaki powietrzne”.
Najstarsza wzmianka o ziemskim raju pochodzi z drugiego tysiąclecia p.n.e. Pozabiblijne opisy raju pochodzą od klasycznych poetów, m. in. od Greków: Hezjoda i Homera (VIII w. p.n.e.) i Anglika J. Miltona (XVII w.)
15b.9.
ludzie – sporo ludzi; żołnierze – paru żołnierzy; wiewiórki – kilka wiewiórek; harcerze – siedmioro harcerzy; chłopcy – dwóch chłopców; dziewczynki – pięć dziewczynek; radość – dużo radości
15b.10.
Np.: W klasie jest piętnaście ławek.; Kilka minut zostało do dzwonka.; Kilkaset osób ogląda te zawody.
15b.11.
Np. uczniów, uczennic, ósmoklasistów, włosów, pieniędzy, czasu, zapału, zgody. Wszystko to są podmioty (w dopełniaczu).
15b.12.
klientów ubywa; towarów przybywa; niczego nie brakuje; zapasów starczy; obawy nie ma; kontroli nie było; dostawy nie będzie
15b.13.
Np.: Babcia (M.) nie ma siwych włosów. – Nie ma czasu (D.) na pogaduszki.; Dziecko (M.) nie było w przedszkolu. – Od kilku dni nie było słonecznej pogody (D.) – Pan (M.) nie będzie nas pytać. – Nie będzie klasówki (D.) z matematyki.
15b.14.
Konie, ludzie, armaty, orły dniem i nocą płyną. Wrzask psów, krzyk strzelców, trąby dojeżdżaczy grzmiały ze środka puszczy. Hrabia i Telimena spoglądali w górę. Pan Wojski z Tadeuszem idą pod las drogą. Wojski z woźnym Protazym ze świecami w sieni stali i rozmawiali.
15b.15.
poszedł/poszli; poszła; został oceniony/zostały ocenione; przygotował/przygotowali
15b.16.
Opłaciło się wyjechać z domu. – Tchórzyć nie przystoi.
Te bezokoliczniki (równoważne rzeczownikom) pełnią funkcję podmiotów.
15b.17.
Kolejno: bogaty, bogaty, ubogi, mądry, głupi, leniwy, chciwy, skąpy. Te przymiotniki wystąpiły w funkcji podmiotów.
15b.18.
Kolejno: ja; ty; on (bramkarz); ona (piłka); ono (boisko); my, wy, oni (nasi); one (dziewczyny)
15b.19.
Podmioty domyślne kolejno: ty, ono; ty, ty; ty; on; on; on, on; oni, oni
15b.20.
Kolejno wierszami: baśń, uczeni, ona/baśń, oni/uczeni, baśnie, Charles Perrault, pokazanie, Grimmowie, dobro, oni/Grimmowie, zło, baśnie
15b.21.
Las drgnął, zaszemrał, pochylił korony ku słońcu. Z łąk zaczęły bić w górę mgły. Stawy podnosiły powieki mgieł, sennym jeszcze spojrzeniem patrzyły w niebo. Zboża zachrzęściły źdźbłami i poruszyły się sennie. Rosa jak grad różowymi perłami posypała się na ziemię. Strumienie zabulgotały i popłynęły szybciej, radośniej.
15b.22.
Orzeczenia na -no, -to: zżęto, zwieziono, zakończono, urządzono, rozpoczęto, przygotowano;
oziębiło się, zanosi się, grzmi, ściemnia się, będzie lać, błysnęło, pali się, huczy, powyrywało, świta, dnieje, rozjaśnia się;
jest słabo, duszno, szumi, burczy, dzwoni, zebrało się, [jest] lepiej
15b.23.
Niepostrzeżenie przeleciał czas przedpołudniowy. Spożyto niewykwintny obiad. Zaraz po obiedzie zajechały przed ganek sanie. Hubowi zrobiło się smutno, że musi jechać do Kielc. Spakowano mu jeszcze rzeczy i bieliznę. Ułożono wszystko pieczołowicie. Wyniesiono kuferki i umieszczono na koźle obok Michcika. Hub zdobył się na odwagę i spokój. Uśmiechał się nawet. Usadowiono go w siedzeniu. Ojciec otulił mu nogi kożuchem. Sanie ruszyły z pochyłości wzgórza.
15b.24.
Ktoś dał hasło, zaczął się taniec. Pójdę tamtędy. Dzisiaj deszcz nie padał. Śnieg zasypał drogi. Usłyszeliśmy grzmoty. Nastała ciemność. Tutaj budują szkołę. Poczuła się źle. Poczuliśmy zapach siana. Dostrzegliśmy błyskawice. Pada deszcz. Pojawiły się chmury.
15b.25.
Woda, lód, wiatr, upał i mróz (…). Diament, szmaragd, szafir i rubin (…), natomiast topaz, beryl, ametyst, granat, akwamaryn to (…). (…) wymaga cierpliwości, delikatności i troski o to, by (…). (…) związków chloru, fluoru i węgla.