15. Części zdania
15c. Przydawka
15c.1.
około roku 450 p.n.e.; ośrodkiem kultury; greckiego świata; jego miejscu; miejscu w społeczeństwie; zgromadzenia ludowe; ludzie uczestniczący; w życiu publicznym; niezbędne wykształcenie; młoda demokracja; światłych ludzi; opanowanie sztuki; sztuki wypowiadania się; sztuki przedstawiania; sztuki uzasadniania; uzasadniania poglądów; swoich poglądów
Przydawki można rozpoznać po tym, że są określeniami rzeczowników.
15c.2.
jedna, małej, wielki, Nowy, barani, pańskie, stara
15c.3.
Np.: Ala chętnie czyta książki, ponieważ wzbogacają jej wiedzę, rozbudzają wyobraźnię, dostarczają niezapomnianych wrażeń. Dzięki ciekawej lekturze przenosi się w inny świat. Najbardziej lubi powieści podróżnicze i przygodowe. Wówczas oczyma wyobraźni widzi mnóstwo zwierząt, niemal słyszy śpiewy ptaków, poznaje egzotyczne kraje i kultury. Podziwia ludzi odważnych, śmiałych i przedsiębiorczych.
15c.4.
Układ nerwowy jest rozległą, złożoną siecią regulującą każdy aspekt ludzkiego życia – od oddychania do biegu maratońskiego. – Siecią nerwową kieruje centralny układ nerwowy, który tworzy mózg i rdzeń kręgowy. – Przesłania z centralnego układu nerwowego wędrują rozgałęzionymi włóknami układu obwodowego i docierają do najdalej położonych części ciała.
15c.5.
Te wyrazy i liczby występują w funkcji przydawek i określają rzeczowniki:
Wszystkie ludy starożytne uważały 7 za liczbę świętą W pojęciach Wschodu wiązała się ona z wyobrażeniem jakiejś pełni, zakończenia, dokonania. W słynnym papirusie Ahmesa (ok. 1700 r. p.n.e.) jest podana tzw. „Drabina liczb” złożona z liczb: 7, 49, 343, 2401, 16807. Obok tych coraz wyższych potęg liczby 7 wyrysowane są wyrazy: osoba, kot, mysz, jęczmień i miara. Przypuszcza się, że ów egipski rebus należy odczytać tak: 7 ludzi posiada po 7 kotów, każdy kot zjada 7 myszy, każda mysz 7 kłosów jęczmiennych z każdego kłosa wyrosnąć może 7 miar zboża
15c.6.
Np.: Rzut młotem, pchnięcie kulą, skok wzwyż, bieg przez płotki to dyscypliny sportowe. – Oglądanie zawodów i interesowanie się sportem może sprawić przyjemność kibicom. – Na głównej ulicy znajduje się sklep sportowy, skład łyżew, wypożyczalnia nart.
15c.7.
Kolejno: parku, otoczona, wyrosłymi; połamane, upadające, chore; widziadeł, rozkraczonych, garbatych, bezgłowych, wieloramiennych, człowieka, potwornych, martwe; ciepłych, lata, te, delikatnymi, drobnym
15c.8.
Ten młody człowiek radzi sobie doskonale. – Podejdź do tego mężczyzny z brodą. – Zmęczona pracą mama na chwilę usiadła.
15c.9.
a) złoty pierścionek – złote serce
stalowy pręt – stalowe nerwy
czarny sweter – czarny charakter
zimna woda – zimna krew
W pierwszym wyrażeniu w każdej parze przymiotnik pełni funkcję przydawki. W drugim wyrażeniu przymiotnik wchodzi w skład stałego związku frazeologicznego, łączy się z nim nierozerwalnie, nie pełni samodzielnej funkcji składniowej.
b) Pan Stefan kocha dzieci, ma dla nich złote serce. U wylotu wąwozu stał lew, ale myśliwy zachował zimną krew.
15c.10.
jaki? jakie? – który? które? – czyj? czyja? czyje? – ile?
15c.11.
Np.: pogodny dzień, dobra robota, pamiętne wydarzenie;
ten człowiek, tamta wieś, niektóre zdania
twoi rodzice, śpiew ptaków, wyrób rzemieślnika
dużo czasu, wiele miejsca, pięć kilometrów
15c.12.
rzeczowniki: ptaków, rzemieślnika;
przymiotniki: pogodny, dobra, pamiętne;
liczebniki: pięć, wiele;
zaimki: ten, tamta, niektóre, twoi;
przysłówek: dużo
W związku zgody łączą się z rzeczownikami przydawki wyrażone przymiotnikami i zaimkami przymiotnymi.
15c.13.
Paluszek i główka to szkolna (z) wymówka. – Kłamstwo ma krótkie (z) nogi. – Wśród serdecznych (z) przyjaciół psy zająca zjadły. – Trafiło się jak ślepej (z) kurze ziarno. – Cicha (z) woda brzegi rwie. – Z dużej (z) chmury mały (z) deszcz.
15c.14.
trojańską – przymiotnik (zw. zgody); tego – zaimek (zw. zgody), herosa – rzeczownik (zw. rządu); wielkiego – przymiotnik (zw. zgody); wydrążonego – imiesłów przymiotnikowy (zw. zgody); drewnianego – przymiotnik (zw. zgody); jego – zaimek (zw. rządu); 30 – liczebnik (zw. zgody); najdzielniejszych – przymiotnik (zw. zgody); wojowników – rzeczownik (zw. rządu); konia – rzeczownik (zw. rządu); ten – zaimek (zw. zgody); starożytny – przymiotnik (zw. zgody)
15c.15.
Kolejno: cztery przydawki w związku zgody, cztery w związku rządu, cztery w związku przynależności
15c.16.
Przydawki wyrażone przymiotnikami występują w związku zgody, natomiast przydawki wyrażone rzeczownikiem i wyrażeniem przyimkowym występują w związku rządu.
15c.17.
Kolejno: (1) ze, z, w, dla, od, bez – przydawki w tych wyrażeniach przyimkowych występują w związku rządu;
(2) ze, na, z, przed, po, pod – przydawki w tych wyrażeniach przyimkowych występują w związku przynależności.
15c.18.
buty ze skóry, obóz harcerski, zupa z grzybów, figle psów, buciki dla dziecka – przydawki w postaci przymiotników występują w związku zgody. Przydawki w postaci rzeczowników i wyrażeń przyimkowych występują tu w związku rządu.
15c.19.
Kolejno np.: małe dzieci, twoje dzieci, troje dzieci, kąpiące się dzieci, królowa Jadwiga, król Norwegów, bitwa na pomidory, bitwa pod Grunwaldem, walka wręcz, pora wstać
15c.20.
Np.: małe dzieci (zw. zgody), inne dzieci (zw. zgody), czworo dzieci (zw. zgody), śpiewające dzieci (zw. zgody), służenie ojczyźnie (zw. rządu), służenie z poświęceniem (zw. przynależności), służenie ochoczo (zw. przynależności), nadeszła pora działać (zw. przynależności)
15c.21.
w pierwszej rubryce: Czasownik z rzeczownikiem w funkcji dopełnienia, w drugiej: Rzeczownik z rzeczownikiem w funkcji przydawki
15c.22.
przydawki: jego – zaimek w zw. rządu; starszy – przymiotnik w zw. zgody; kilku – liczebnik w związku zgody; technicznym – przymiotnik w związku zgody; wielkiego – przymiotnik w związku zgody; zakładu – rzeczownik w związku rządu; przemysłowego – przymiotnik w związku zgody; pod Warszawą – wyrażenie przyimkowe w związku przynależności
15c.23.
Np.: Stary dom z cegły stoi w zapuszczonym ogrodzie. – Kilku chłopców z naszej klasy gra w piłkę nożną. – Dwa psy sąsiada szczekają na przybyłych do nas gości. – Wszystkie koty gospodarzy piją ciepłe mleko od krowy.