15. Części zdania
15d. Dopełnienie
15d.1.
W wierszu (1): ład zasadza się – zw. główny;
w wierszu (2) kolejno: moralny, na przyzwoitości, uczciwości, poszanowaniu
ład moralny – zw. zgody; zasadza się na uczciwości – zw. rządu; zasadza się na przyzwoitości – zw. rządu; zasadza się na poszanowaniu – zw. rządu;
wiersz (3): człowieka; poszanowaniu człowieka – zw. rządu;
wiersz (4): każdego; każdego człowieka – zw. zgody
15d.2.
Kolejno: tryb, językiem, towarzyszkom, kierunek, odległość, miód, nektaru, spadzi, błonkówki, sokiem
15d.3.
Np.: obawia się zdrady; uda głupiego; widzi budynek; zachwyca się piosenką; spotka się z kolegą; myśli o przyjacielu; zakochał się w niej; wzoruje się na mistrzu; dopełnienia łączą się z czasownikami w związku rządu
15d.4.
Np.: (1) odrabiać lekcje (2) odpowiadać na pytania (3) napisać to (4) spróbować zagrać
15d.5.
Kolejno: dopełniacz – kogo? czego?; celownik – komu? czemu?; biernik – kogo? co?; narzędnik – kim? czym?; narzędnik – z kim? z czym?; miejscownik – o kim? o czym?; miejscownik – na kim? na czym?
Dopełnienia łączą się z określanymi czasownikami w związku rządu.
15d.6.
Kolejno np.: chuliganów i bójki z nimi; przyjaciołom i ich przyrzeczeniom; kolegę i jego rower; tym człowiekiem i jego postawą; o bohaterze utworu i jego czynach; na koledze i danym mi słowie; uczniom o historii szkoły; Anię za odpowiedź; z harcerzami o biwaku; chłopakom nagrania; Jankowi oceny celującej; zawodników za wspaniałą postawę; pożar sikawkami
15d.7.
Kolejno: czasownik, czasownik, czasownik, przymiotnik, przymiotnik, przymiotnik, przysłówek, przysłówek, przysłówek
15d.8.
Kolejno: przyjaciołom za pomoc; do ojca z charakteru; sławy, do poświęceń; osiągnięcia (celu)
15d.9.
Np.: Okazał się godny zaufania. – Zachwycał się śpiewem słowików. – Usłyszał wycie wilków. – Uświadomił sobie grożące niebezpieczeństwo. – Liczył na naszą gościnność. – Przestrzegam was. – Jestem bardziej doświadczony od ciebie. – Umiem to lepiej zrobić.– Załatwię wszystkie formalności. – Troszczę się o jego zdrowie.
15d.10.
drze z nim koty; gra w otwarte karty; szuka dziury w całym; klepie biedę; wyrywa sobie włosy z głowy; nie zostawił na nim suchej nitki; popuścił mu cugli
15d.11.
Chętnie mówił o swoim zajęciu. – Czy jest godny zaufania? – Nie posądzam go o kłamstwo i oszustwo. – Czy jest wart przyjaźni? – Czy mogę liczyć na twoją pomoc?
15d.12.
Dopełnienia dalsze występują w drugiej kolumnie: muzyka młodzieżowa, zespół muzyki rockowej, przyjaciele i plany
15d.13.
Książka jest czytana przez Alę.
Zdjęcia zrobiła Ewa.
List jest pisany przez Zosię.
Kolacja jest przygotowana przez babcię.
Bluzka jest prasowana przez mamusię.
Czterech ostatnich zdań przekształcić nie można.
Dopełnienie bliższe najczęściej występuje w bierniku.
15d.14.
Podróżni nie panowali już nad tym statkiem powietrznym. Nie mogli powstrzymać opadania balonu. Postanowili walczyć. Wyrzucili z kosza wszystkie przedmioty. Przecięli sznury przytwierdzające kosz. Uczepili się siatki. Pasażerom towarzyszył pies
15d.15.
Klasa szósta zorganizowała akademię. – Kółko recytatorskie przygotowało program. – Nauczyciele wysoko ocenili program.
Podmiot wyrażony rzeczownikiem w mianowniku zmienia się w dopełnienie wyrażone rzeczownikiem w bierniku. Dopełnienie wyrażone rzeczownikiem w bierniku zmienia się w podmiot wyrażony rzeczownikiem w mianowniku.
15d.16.
Np.: Nie macie przyjaciół (D.)? – Ufajcie swoim prawdziwym przyjaciołom (C.). – Zaproście przyjaciół (B.) na tę uroczystość. – Spotkali się z przyjaciółmi (N.) w teatrze. – Nie plotkujmy o przyjaciołach (Msc.).
15d.17.
Kolejno: piłkę, przykład, choroby, tajemnicy, arcydziełem, pracowitość, jabłko, kefir, psu, czekoladę
15d.18.
Kolejno np.: się bawić, zaprzeczyć, krzyczeć, się uciszyć, pomóc, kraść
Bezokoliczniki występują tu w roli dopełnienia.
15d.19.
Sport to jest właściwa ludziom potrzeba zamanifestowania swojej fizyczności, sprawności, ciała, pokonywania przeszkód. Wszystko to ma służyć ogólnie rozumianej satysfakcji, rozwijaniu silnej woli, szacunku dla konkurentów, koleżeństwa i solidarności. Kształcąc ciało, kształcimy również ducha.
15d.20.
Planuję pojechać (cz) z synem (wp) do śródmieścia autobusem (rz). Obiecałam mu (z) coś (z) kupić (cz). Później przyrzekłam odrobić (cz) z nim (wp) lekcje (rz). Postanowił odpowiadać (cz) z historii (wp) przy całej klasie (wp).
15d.21.
Kolejno: (kto? co?) podmiot…;
(jaki / a jest?) orzecznik: …;
(czym?) dopełnienie: …;
(co?) podmiot: …;
(kogo? co?) dopełnienie: …;
(z czego?) dopełnienie: …;
(kogo? co?) dopełnienie:…