18. Wypowiedzenie złożone (wprowadzenie)

18.1.
Włóczykij odpędza(1) uwielbiające go zwierzątko /, które zakłócało(2) mu samotność /, ale czuje się(3) z tym źle / i przywołuje(4) je znów.
Mama Muminka(1a),/ która zmęczyła się(2) zaspokajaniem potrzeb innych,/ w latarni morskiej tworzy(1b) własne światy / i nie udostępnia(3) ich nawet najukochańszym.
W tym świecie każdy ma dla siebie dużo przestrzeni.
Muminki poruszają się(1) bez ograniczeń pod warunkiem. / że nie przeszkadzają(2) innym.
Przychodzą(1) / i odchodzą(2).
Prędzej czy później wszyscy spotkają się(1) w dolinie Muminków / i usiądą(2) przy dużym stole z zapaloną lampą.
Znajdą się(1) w miejscu /, do którego się tęskni(2).
Tove Jansson umieszcza(1) w książce mapę/, z której wynika(2) /, że Dolina Muminków leży(3) w Finlandii.

18.2.
części zdania w zdaniu pojedynczym: pas – podmiot; zajął – orzeczenie; fosforyzujący – przydawka; intensywnie – okolicznik sposobu; wkrótce – okolicznik czasu; niebo – dopełnienie; całe – przydawka; od wschodu aż do północy – okolicznik miejsca.
Drugie zdanie to zdanie złożone współrzędnie łączne.

18.3.
Kolejno: jakie, to, że, którego, że, ale, tak, że

18.4.
Trzask piorunów stawał się coraz głośniejszy, zbliżał się, przechodził od tonów niskich do średnich, wkrótce stał się przeraźliwy. Powietrze drżało jak napięte struny, świat płonął. W tym pożarze któraś iskra elektryczna wywołała to nieprzerwane dudnienie, które odbijało się wielokrotnym echem w głębinach.
Powstają trzy zdania złożone.

18.5.
Człowiek wybitny różni się od człowieka pospolitego. Ma on duże wymagania wobec siebie. Natomiast człowiek pospolity zachwyca się własną osobą. Niczego od siebie nie wymaga. Jest zadowolony z tego, kim jest.

18.6.
W czasie przechadzki spotkała koleżankę szkolną. – W czasie przechadzki spotkała koleżankę, z którą chodzi do szkoły.
Obydwie dziewczynki były zadowolone ze spotkania. – Obydwie dziewczynki były zadowolone z tego, że się spotkały.
Postanowiły razem pójść do biblioteki po książki. – Postanowiły razem pójść do biblioteki, aby wypożyczyć książki.

18.7.
Proszą mnie, abym zwrócił książkę. – Przeczytałam już książkę, którą pożyczyłam z biblioteki. – Napisał tę książkę, kiedy był w Zakopanem. – Marzył o tym, aby powrócić do kraju.

18.8.
Kolejno np.: Cenię kolegów, (jakich?) na których można zawsze polegać.
Marzę o tym, (o czym?) aby otrzymać obiecany prezent.
Pójdę tam, (gdzie?) gdzie mi radzisz.
Oczekuję pomocy przyjaciół, (kiedy?) gdy zajdzie taka potrzeba.
Zrobił to tak, (jak?)jak umiał.
Wybieram się do niego, (po co?) aby pożyczyć od niego nową grę komputerową.
Lubię go, (dlaczego?) bo jest koleżeński.

18.9.
(1) Poznał człowieka [jakiego? którego?], który był na zdjęciu. (p)
(2) Wziął tyle pieniędzy [ile?], ile potrzebował. (p)
(3) Mówił [o czym?] o tym, co przeżył. (d)
(4) Opowiedział [o czym] o tym, jak się zapoznali. (d)
(5) Powiedział [co?], że ma dla mnie czas. (d)
(6) Poszedł tam [gdzie?], gdzie zechciał. (o)
(7) Wrócił wtedy [kiedy?], gdy wszystko załatwił. (o)
(8) Postąpił tak [jak?], jak należało. (o).
(9) Uczył się [po co?], aby zdobyć wiedzę. (o).

18.10.
Pytania do zdań 4–6: jakie? jacy? ile?
Pierwszy wykres: zdania (1) i (4), drugi wykres: zdania (2) i (5), trzeci wykres: zdania (3) i (6)

18.11.
Kolejne pytania: (1) czego? (2) co? (3) co? (4) czego? (5) dokąd? (6) jak? (7) jak? (8) po co?
Wykres (1): zdania 1, 2, 6, 8; wykres (2): zdania 3, 4, 5, 7

18.12.
Kolejno: kiedy? jaką? jak? czego? dlaczego? jak?

18.13.
(czego?) co się ze mną działo – (jaka?) że nareszcie przeszedłem jeden z najtrudniejszych odcinków podróży – (co?) że po dwóch godzinach żeglugi za rufą potężną falę.

18.14.
Któregoś wczesnego ranka w Dolinie Muminków Włóczykij obudził się w swoim namiocie i poczuł, że nadeszła jesień, więc czas ruszać w drogę. Filifionka wiedziała, że nadeszła jesień, dlatego zamknęła się w środku. Włóczykij szedł dalej, palił fajkę i myślał: obudzili się teraz w Dolinie Muminków.
Muminek wchodzi na werandę i widzi, że miejsce, gdzie stał namiot jest puste. Włóczykij przemknął koło podwórek i wszedł w cień. Zachowywał się jak mógł najciszej, bo nie chciał z nikim rozmawiać.

18.15.
Niebo się zachmurzyło, zaczął padać deszcz. – Kiedy niebo się zachmurzyło, zaczął padać deszcz.
Nadchodzi wieczór i robi się chłodniej. – Dlatego że nadchodzi wieczór, robi się chłodniej.
Zając zobaczył na polu kapustę, więc zatrzymał się. – Gdy zając zobaczył na polu kapustę, zatrzymał się.
Zlekceważył przeciwnika i przegrał wyścig. – Ponieważ zlekceważył przeciwnika, przegrał wyścig.

18.16.
Przecinki po wyrazach: urządzeniu, pomyślał, duszy, towarzysza, poprosił. Przecinki te oddzielają zdania składowe w zdaniach złożonych.

18.17.
(1) Wszedł na piętro i zadzwonił.
(2) Krzyk straszliwy, wstrząsnął powietrzem, walka zawrzała w jednej chwili.
(3) Słońce spuściło głowę, obłok zasunęło i raz ciepłym powietrzem westchnąwszy – usnęło.
(4) Piotrek po lekcjach wracał ze szkoły, zjadał obiad, przez godzinę odpoczywał, następnie zabierał się do odrabiania zadanych prac domowych.

18.18.
Pochyliły się(1) przed nim sztandary /, wojsko zaprezentowało(2) broń /, kapele uderzyły(3) triumfalną fanfarą /, zadzwoniły(4) we wszystkich kościołach dzwony /, ze wszystkich piersi wyrwał się(5) krzyk niezmierny / i zahuczał(6) Zygmuntowski dzwon.

18.19.
Kolejno zdania współrzędne: łączne, rozłączne, przeciwstawne, wynikowe

18.20.
Kolejno zdania współrzędne: (1) łączne, (2) rozłączne, (3) przeciwstawne, (4) wynikowe
Spójników wprowadzających zdania łączne i rozłączne nie poprzedzamy przecinkiem, chyba że się powtarzają. Natomiast spójniki wprowadzające zdania przeciwstawne i wynikowe poprzedzamy przecinkiem.

18.21.
Idź(1) do niej / albo zatelefonuj(2).
Albo nastanie(1) słoneczna pogoda /, albo przyjdą(2) dni ciepłe i dżdżyste.
Kupimy(1) tę książkę / lub ją wypożyczymy(2).
Pojadą(1) na obóz nad morze / bądź rozbiją(2) namioty w górach.

18.22.
Wiatr wieje(1) / ale nie jest chłodno(2).
Padał(1) grad /, lecz nie zniszczył(2) kwiatów w ogrodzie.
Nie tylko nie spłacił(1) długu /, lecz jeszcze zaciągnął(2) nowy.
Ma(1) dopiero trzydzieści lat /, a wygląda(2) na pięćdziesiąt.

18.23.
Miał(1) wtedy dziewięćdziesiąt lat /, toteż był wyschły(1) jak mumia.
Bolała(1) go trochę głowa /, więc wcześnie położył się(2) spać.
Mam(1) czas /, więc mogę(2) ci towarzyszyć.
Byłeś żołnierzem(1) / znasz(2) zatem regulamin wojskowy.

18.24.
a) Pójdę do kina albo będę oglądać film w telewizji. Zebranie chyba odbędzie się jutro albo nie odbędzie się wcale. Albo polecę samolotem, albo popłynę statkiem.
b) Bardzo zmokłam, ale nie rozchorowałam się. Odrobiłam pracę domową, ale zapomniałam wziąć zeszyt. Próbowałam rozwiązać to zadanie, ale nie udało mi się.
c) Nadchodzi lato, więc robi się coraz cieplej. Kilka dni padał deszcz, dlatego ziemia jest nasiąknięta wilgocią. Zapowiada się urodzaj, więc na pewno owoce i warzywa będą bardzo tanie.

18.25.
(1) Nadchodzi wiosna, toteż pola zaczynają się zielenić (zd. wynikowe)
(2) Śnieg padał kilka dni, więc drogi były trudne do przebycia. (zd. wynikowe)
(3) Pada deszcz i wieje wiatr. (zd. łączne)
(4) Zaczerwienił się, spuścił oczy. (zd. łączne)
(5) Odrobiłam pracę domową, ale nie wzięłam zeszytu. (zd. przeciwstawne)
(6) W południe było ciepło, ale wieczorem złapał lekki przymrozek.
(7) Wyjadę na obóz harcerski albo pojadę z rodzicami. (zd. rozłączne)
(8) Zadzwoń albo wyślij list. (zd. rozłączne)

18.26.
Don Kichot był błędnym rycerzem i niepoprawnym marzycielem, chciał bowiem nierzeczywiste mrzonki wcielić w życie. Dlatego gdy zobaczył wiatraki, które nagle wynurzyły się zza wzgórz, uznał je za wrogów i uderzył z całych sił. Jednak skrzydła „olbrzyma” zrzuciły go z konia. Właśnie wówczas szczytne marzenia legły w gruzach, toteż Don Kichot nie mógł przeżyć tej porażki. A wszystkiemu winne były książki, którym uwierzył.