6. Pisownia wyrazów z i, j

6.1.
W laboratoriach prowadzi się badania nad nowymi odmianami warzyw, np. nad fasolą, rodzącą strąki bezwłókniste długości prawie jednego metra. Próbuje się połączyć ziemniak z pomidorem, aby uzyskać jednocześnie i bulwy (ziemniaków), i owoce (pomidorów). Pracuje się także nad wyprodukowaniem kwadratowych pomidorów, które byłyby łatwiejsze do pakowania i transportu.
Częściej piszemy i niż j. Litera i oznacza nie tylko głoskę i, ale także zmiękczenie poprzedzającej spółgłoski. Tylko głoska i tworzy sylaby, głoska j ich nie tworzy.

6.2.
a) dlatego, że w wymowie niektórych wyrazów (np. radio) słyszymy j, a powinniśmy napisać i.
b) kolej, kostium, kraina, kraj, linia, orientacja, po kolei, radio, religia, ruina, teoria, wigilia, zrujnowany

6.3.
Kolumnami: boisz się, czaisz się, wydoisz, napoisz; goisz, kroisz, kleisz, stoisz

6.4.
Dzieci oglądały film o Mai, pszczółka budziła ich sympatię. Z kolei pomówmy o zimowych feriach świątecznych, które spędzimy na obozie narciarskim.

6.5.
Litera i może oznaczać:
samogłoskę i, np. igła, idea, film, ich,
tylko miękkość spółgłoski przed samogłoską, np. cierpienie, zmartwienie, dzieci, budziła, zimowych, świątecznych, narciarskim, obozie
j w wyrazach obcego pochodzenia, np. diabeł, magia, sympatię, feriach
połączenie głoskowe ji, np. alei, epopei, Mai, kolei

6.6.
a) Np.: jeż, Jan; internat, inteligentny
Na początku wyrazu piszemy j przed literą oznaczającą samogłoskę, a i przed literą oznaczającą spółgłoskę.

6.7.
jad – substancja trująca; jar – wąwóz, parów, kanion; jęk – żałosny głos; jama – dół; jantar – bursztyn; jesień – pora roku po lecie; jamnik – rasa psa; jaguar – drapieżne zwierzę o sierści cętkowanej.; jarzyny – warzywa; jubileusz – święcenie rocznicy, obchód; jogurt – kwaskowaty napój z mlek

6.8.
interesant – klient; interpunkcja – przestankowanie; izolacja – odosobnienie; intuicja – przeczucie; inteligencja – pojętność, bystrość umysłu; informacja – wiadomość; infekcja – zakażenie; instytucja – urząd; impreza – widowisko, zabawa; idea – myśl przewodnia; ideał – wzór doskonałości

6.9.
a) bajka, kraj, stajenka, kolej, hejnał, lejek, kij, linijka, pijawka, dojazd, dojrzałość, stojak, bójka, sójka, rozwój, mój, wujek, częstuję, obiecuję, myję, szyję
b) Po literze oznaczającej samogłoskę zwykle piszemy, zgodnie z wymową, j.

6.10.
a) biuro, bilet, cień, cisza, dialog, dinozaur, dziób, fiat, fikcja, giełda, gigant, hieroglif, historia, kiosk, kino, biblioteka, liceum, miasto, milion, niecka, nizina, pion, pilot, awaria, ring, siodło, sidło, tiul, tik-tak, wiosło, wir, ziemia, zima;
sesja, porcja, zjawa
b) Po spółgłoskach zarówno przed samogłoską, jak i przed spółgłoską najczęściej piszemy literę i, ale po c, s, z wymawianych twardo piszemy literę j.

6.11.
Np.: siła, ideologia, Monika, bitwa, kielnia;
agresja, stacja, rewizja

6.12.
Jeżeli wyraz podstawowy zaczyna się literą j, to w wyrazie pochodnym także piszemy j, np. jechać – zjechać, judzić – podjudzić

6.13.
Np. Z powodu remontu mostu wyznaczono objazd przez sąsiednią wieś.
Na podjeździe przed domem stała elegancka bryczka.
Ekipa remontowa naprawia dziś rozjazdy i semafory na dworcu kolejowym.
Najbliższy zjazd naszej organizacji wyznaczymy na październik.

6.14.
Kolejno: objeździć, podjąć, nadjeść, zjeść, rozjątrzyć;
objazd, objadanie się, podjudzenie, rozjarzenie, zjednoczenie
Wstawianą literę poprzedza przedrostek, ale pisownia j zostaje zachowana.

6.15.
intencja – zamiar; eliminacja – wyłączenie, usunięcie; ekranizacja – przerobienie na film; ekspozycja – wystawa; identyfikacja – utożsamienie; informacja – powiadomienie o czymś; intonacja – zróżnicowanie wysokości brzmienia dźwięków w mowie; konwencja – umowa; konwersacja – rozmowa; animizacja – ożywienie; animacja – stworzenie z rysunków filmu ruchomego; recytacja – deklamacja; relacja – opowiadanie o jakimś zdarzeniu; dedykacja – tekst informujący o poświęceniu komuś dzieła; definicja – wyjaśnienie znaczenia wyrazu, pojęcia

6.16.
akcja – działanie; agresja – napad; eksplozja – wybuch; dewastacja – spustoszenie; destrukcja – zniszczenie; desperacja – rozpacz; absencja – nieobecność; agitacja – namawianie; argumentacja – uzasadnienie; decyzja – postanowienie; edycja – wydanie; ekspresja – uzewnętrznienie przeżycia; wersja – odmiana; recensja – ocena dzieła; autopsja – stwierdzenie naoczne; refleksja – głębszy namysł, zastanowienie; herezja – odstępstwo od powszechnie przyjętego poglądu; dewocja – przesadna pobożność

6.17.
Np.: Za chwilę usłyszą państwo relację z najważniejszego meczu koszykówki w tym sezonie.
Agitacja wyborcza w urzędach publicznych i szkołach jest niedopuszczalna.
Intonacja głosu często pozwala rozpoznać prawdziwe intencje mówiącego.
W trzeciej edycji konkursu nasz reprezentant musi wreszcie wygrać!

6.18.
Wymowa i pisownia są zgodne.

6.19.
Kolejno: siano, sierpień, sięganie, siodło, sikorka; ciało, cielę, ciężar, cios, ciupaga, cisza; ziarnko, ziele, zaziębienie, zioło, zimno
Reguła: i zapisane po spółgłosce s, c, z powoduje, że czytamy ją ś, ć, ź.

6.20.
Kolumnami: zasięgnęli informacji, wysłuchali audycji, dokonano ekranizacji, przystąpili do eliminacji, oczekiwali atrakcji, było kilka wersji; słuchali recytacji, nie mieli złych intencji, to jest nadmiar fantazji, wzięli udział w akcji, nie wierzyli agitacji, był to akt agresji

6.21.
(1) Kolumnami: Basi, Krysi; cioci, ciuchci; bazi, buzi
(2) Kolumnami: Rosji, stacji; Francji, okazji; Azji, sesji

6.22.
(1) Kolejno: fantazji, instrukcji, fikcji, misji, presji, decyzji
(2) Kolejno: Gai, żmii, zawiei, nadziei, zbroi, alei, boi

6.23.
Rzeczowniki rodzaju żeńskiego, zakończone w mianowniku na -ja po spół­głos­kach s, c, z, mają w dopełniaczu, celowniku i miejscowniku liczby poje­dynczej zakończenie -ji, np. dyskusja – dyskusji, lekcja – lekcji, telewizja – telewizji.
Rzeczowniki rodzaju żeńskiego, zakończone w mianowniku na -ja po samo­głosce, mają w dopełniaczu, celowniku i miejscowniku liczby pojedynczej zakończenie -i, np. nadzieja – nadziei, aleja – alei.

6.24.
Kolumnami: skrobi, ziemi, Słupi; Kolumbii, epidemii, chemioterapii

6.25. —

6.26.
Prawdziwa cnota krytyk się nie boi – Co nagle, to po diable. – Nie taki diabeł straszny, jak go malują. – Dziwactwa, fanaberie w głowie, a w kieszeni pustki – W tym nie ma żadnej filozofii, nic zawiłego. – Pola Elizejskie to, według mitologii greckiej miejsce pobytu dusz zmarłych – bohaterów i uczciwych ludzi.

6.27.
(1) Mania (Kowalska) – mania (prześladowcza), dania (mięsne) – Dania (kraj)
2) D., C., Msc. lp. Mani – manii, łani – Danii, guberni – Kalifornii, dyni – aronii
W podkreślonych końcówkach słychać wymowę –ńja, -ńji. Natomiast w niepodkreślonych słychać krótką wymowę -ńa, -ńi.

6.28.
a) (1) dynia, kwiaciarnia, jaskinia, Hania, brzoskwinia, kopalnia
(2) linia, opinia, ironia, Dania, pelargonia, fotografia, Norwegia
b) (1) –ni, np. dyni, kwiaciarni, jaskini, Hani, brzoskwini, kopalni
(2) –nii, np. linii, opinii, ironii, Danii, pelargonii, fotografii, Norwegii

6.29.
Kolumnami: ta komedia, tragedia, kwestia, epopeja, recytacja, deklamacja;
tej komedii, tragedii, kwestii, epopei, recytacji, deklamacji;
tych komedii, tragedii, kwestii, epopei, recytacji, deklamacji
W rzeczownikach pochodzenia obcego zakończonych na -ia oraz -ja dopeł­niacz liczby mnogiej ma taką samą postać jak dopełniacz liczby pojedynczej.

6.30.
Kilka partii politycznych ubiega się o ten mandat poselski. – Nie ulega kwestii, że już jesteś zdrowy. – Informacji poszukaj w encyklopedii. – Najpiękniejsze kwiaty sprowadzono z Holandii. – Nie ma światła z powo­du awarii sieci elektrycznej. – W bajce zwierzęcej w alegorii czyli rozbudo­wanej przenośni, mówi się o wadach ludzkich. – Dzięki ćwicze­niom fizycznym poczuł w sobie przypływ energii – Wydobyli kraj z zamętu, z chaosu, z anar­chii.

6.31.
iluzja – złudzenie, – urojenie; fikcja literacka – fantazja; arkadia – mitologiczna kraina szczęśliwości; raj – miejsce pobytu Adama i Ewy; Ewangelia – opis życia i nauki Chrystusa; gloria – chwała; alegoria – rozbudowana przenośnia, przypowieść

6.32.
Kolumnami: puścić wodze fantazji, wzbudzić entuzjazm, tryskać energią, przebywać na emigracji, zapewnić komuś egzystencję; ulegać zbiorowej sugestii, zwalczyć epidemię, przeżywać różne emocje, zorganizować ekspedycję, powierzyć komuś jakąś funkcję.

6.33.
Pisownię i, j we wszystkich przypadkach da się objaśnić odpowiednimi regułami.