7. Pisownia łączna i rozdzielna

7.1.
Kolejno: Białystok, Białegostoku, Białymstokiem;
Krasnystaw, Krasnymstawie;
Wielkanoc, Wielkanocy, Wielkiejnocy;
Rzeczpospolita, Rzeczypospolitej a. Rzeczpospolitej

7.2.
Kolumnami:
a) mysi+królik, swa+wola, kary+godny; z+resztą, po+mału, tym+czasem
b) psubrat, dlatego, wtenczas; pięćdziesiąt, maminsynek, Bogumił
Takie połączenia wyrazów, które scaliły się w naszej świadomości w jeden wyraz, nazywamy zrostami i piszemy je łącznie.

7.3.
Kolumnami: konik polny, boża krówka, lwia paszcza; czarna jagoda, anielskie włosy, dzień dobry; jaki taki, taki siaki, mniej więcej

7.4.
Np. Skończył odpowiednie studia i teraz pracuje jako inżynier górnik.
Szwagier mojego kuzyna to najlepszy lekarz chirurg w naszym mieście.
Zestawienia to połączenia wyrazów tworzące całość znaczeniową. Pisownia zestawień jest rozdzielna.

7.5. ­—

7.6.
Kolumnami: daleko idący, biało prążkowany, wysoko wydajny, nowo mianowany, średnio zamrożony; dalekobieżny, białoskórny, wysokoplenny, nowomodny, średniorolny

7.7.
Dinozaury pojawiły się na Ziemi przypuszczalnie 200 milionów lat temu. Wyróżniały się one pośród innych gadów świetnie rozwiniętym aparatem lokomotorycznym. Wydały okazy ogromnych rozmiarów, np. roślinożerne brontozaury i diplodoki długości 30 metrów czy mięsożerne tyranozaury.
roślinożerny – roślina + żreć; mięsożerny – mięso + żreć

7.8.
Kolumnami: np. jasnoniebieski, szarozielony, bladoróżowy; ciemnożółty, perłowoszary, jaskrawopomarańczowy

7.9.
Kolejno: półbut, półkolonia, półksiężyc, półobrót;
półżartem, półszeptem, półgłosem, półkolem;
półmetrowy, półhektarowy, półfinałowy, półciężki;
półżartować, półklęczeć, półleżąc, półotwarty;
półdarmo, półlegalnie, półoficjalnie, półprzytomnie

7.10.
Spotkamy się za pół godziny – O pół do drugiej będę u ciebie. – Zjem pół gruszki. – Przez pół dnia czytałam. – Wymieszała majonez pół na pół ze śmietaną. – Przerwała mi w pół słowa.

7.11.
Jeżeli pół i ćwierć są zwykłymi liczebnikami ułamkowymi, czyli oznaczają jedną z dwóch lub czterech równych części, ich pisownia jest rozdzielna, np. pół godziny, ćwierć metra. Jeżeli natomiast liczebniki te stanowią część wyrazu złożonego, ich pisownia jest łączna, np. półkożuszek, półprzytomnie, ćwierćnuta.

7.12.
dla: (1) dla mnie, dla zwierząt, dla zmylenia (przeciwnika)
(2) dlaczego, dlatego, dlaboga
do: (1) do muzeum, do góry, do wujka, do jutra
(2) dopóki, dotąd, dokoła, dokądś
na: (1) na kształt, na ogół, na pamięć, na odwrót
(2) naprawdę, naprzód, naraz, naprzeciwko
po: (1) po południu, po części, po chińsku, po prostu
(2) pomału, popojutrze, ponadto, pokrótce
przed: (1) przed południem, przed jutrem, przed szkołą
(2) przedpołudnie, przedszkole, przedostatni, przedtem
w: (1) w okamgnieniu, w przód (= do przodu), w poprzek, w kółko
(2) wówczas, wprawdzie, wprost, wszerz, wtem, wkrótce
z: (1) z chłopska, z lekka, z rzadka, z wolna
(2) znowuż, zrazu, zresztą, znienacka

7.13.
a) Kolejno: ponad, poza; pomiędzy, naokoło; znad, zza
b) Kolumnami: z + poza, z + pod; po + nad, z + po + między
c) Przyimki złożone z dwóch lub więcej przyimków piszemy łącznie.

7.14.
Kolejno: co dzień, co tchu, co chwila, co wieczór, to też, czym prędzej;
codzienny; codziennie, coroczny, corocznie, coraz, toteż, tymczasem

7.15. —

7.16.
A to ci heca! Też mi bohater! Obyś się nie mylił! Niech żyje nam! Przyjdzie lada moment. Chyba się mylisz. Położył rzeczy byle gdzie. Czy masz czas? Chodź no do mnie.

7.17.
Cóż ja na to poradzę? Któż by cię chciał skrzywdzić? Kiedyż to się skończy? Przestańże się droczyć. Słuchaj no mnie. Przyznajże się do błędu. Chodź no do mnie. Zapytajże o to mamusię. Radźże ty, kiedyś taki mądry.

7.18.
Siedźże spokojnie! Pokaż no mi swój zeszyt. Powiedzże jak tam było. Gdzież on jest? Niech no się zastanowię. Czyż to możliwe?

7.19.
Kolumnami: niezgoda, niechęć, niezgodny, niechętny, niezgodnie, niechętnie, nie zgadzać się, nie chcieć; niezauważalność, niekorzyść, niezauważalny, niekorzystny, niezauważalnie, niekorzystnie, nie zauważyć, nie korzystać; nieprzyjaciel, niezależność, nieprzyjazny, niezależny, nieprzyjaźnie, niezależnie, nie przyjaźnić się, nie zależeć

7.20.
Bez ciekawości nie ma mądrości. – Nauka nie poszła w las. – Pieczone gołąbki nie lecą same do gąbki.
Nie biegasz – nie masz, nie szukasz – nie znajdziesz. (= Nic nie ma bez zabiegów, nic samo się nie zrobi.)
Niedaleko pada jabłko od jabłoni. – Nie czyń drugiemu, co tobie niemiło

7.21.
Kolumnami: niedrogi, niedobry, nieduży, nieźle, niemądrze, nieczęsto;
nie droższy, nie lepszy, nie większy, nie gorzej, nie mądrzej, nie częściej;
nie najdroższy, nie najlepszy, nie największy, nie najgorzej, nie najmądrzej, nie najczęściej
Nie piszemy rozdzielnie z przymiotnikami i przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym.

7.22.
Nie żółte, ale różowe – Nie kolorowy, ale czarno-biały – Nie dobry, ale wprost idealny – Nie dobrze, ale wspaniale – Nie źle, ale dobrze – Nie mądrze, tylko głupio – Nie przyjaciel, ale wróg – Nie północ, tylko południe

7.23.
Np. Nie swój człowiek idzie, bo psy szczekają. Dlatego poczułem się nieswój.
Nieraz zastanawiałem się nad sensem życia. Nie raz, ale wiele razy stawiałem sobie filozoficzne pytania.

7.24.
Nieraz się nudzę. – Niezbyt dobrze się czuję. – Niekiedy miewam bóle głowy. – Wtedy niewiele mogę zrobić. – Nienawidzę bezczynności. – Niepokoję się tym. – Jestem nieco zmęczona. – Czuję się nieswojo. – Niektórzy tego nie rozu­mieją. – Niejeden nie daje temu wiary.

7.25.
Morze jest dzikie i nie uznaje granic, dlatego część Szwecji ochrania szeroki mur kamienny. Zbudowany on został z potężnych złomów skalnych, a w niektórych miejscach tworzą go całe grzbiety górskie. Drobne kamienie jako materiał nie miałyby tutaj żadnego znaczenia. Takich wielkich budowli nie wznosi się już w dzisiejszych czasach. Mur ten jest też niesłychanie stary. Wielkie złomy kamienia nie są już tak ściśle spojone ze sobą, jak to było dawniej, nie oddaliły się jednak od siebie na tyle, aby nie można było poznać, że niegdyś tworzyły one wspomniany mur. Od strony lądu mur zachował się jeszcze nie najgorzej.
Nie z czasownikami, a także z przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym piszemy osobno. Jeśli wyraz bez nie nie istnieje (np. niesłychanie, niegdyś), to nie piszemy razem.

7.26.
(1) Wybrałybyśmy się do teatru? – Czyżbym się myliła? – Miałabyś na to ochotę? – Gdzieżbym śmiał! – Niechby zwyciężył. – Bylebym wytrzymał. – Ba, gdybym o tym wiedział! – Jeślibyś chciała, toby się udało. – Wyglądał, jakby się przestraszył.
(2) Można by go kupić. – Niepodobna by było w krótkim czasie go spłacić. – Warto by było trochę pieniędzy zaoszczędzić. – Na pewno zaufano by nam. –  Dlaczego byśmy mieli to zrobić? – Dopóki by nam sprzyjali, dopóty by nie było kłótni.

7.27.
Chętnie przeczytałabym tę książkę. – Chętnie bym przeczytała tę książkę.
Czy pożyczyłabyś mi tę grę? – Czy byś pożyczyła mi tę grę?
Wtedy byśmy mogli usiąść razem. – Wtedy moglibyśmy usiąść razem.
Może przyjęto by nas do klubu. – Może przyjęliby nas do klubu.

7.28.
(1) mógłby, rzekłby, czyby, gdzieżby, jakby, żeby
(2) żądać by, rządzono by, można by, warto by, dopóki by, dlaczego by

7.29.
Cząstkę by piszemy łącznie z osobowymi formami czasownika, np. mógłby, wybaczyłabym, postąpiłbyś, także wtedy, gdy forma osobowa czasownika jest użyta w zna­czeniu nieosobowym, np. wypadałoby, zawstydzałoby.
By pisze­my roz­dziel­nie z bezokolicznikami, np. kupić by, zrobić by, z formami bez­oso­bo­wy­mi zakończonymi na -no, -to, np. wybaczono by, otwarto by, zastąpiono by, z wy­razami można, warto, wolno, trzeba, (po)winien, np. można by, warto by.