8. Pisownia łączna i rozdzielna

8.1. —

8.2.
Wielkie litery zastosowano ze względów:
(1) składniowych (na początku zdania i po kropce)
(2) graficznych (w poezji wyraz rozpoczynający nowy wers)
(3) znaczeniowych (imię i nazwisko, nazwa gór, pierwszy wyraz tytułu)
(4) uczuciowych (z miłości i szacunku dla bliskich osób)

8.3.
a) Długo płakały myszy, ale nikt nie przychodził im na ratunek. Wtedy właśnie do wodopoju przyszedł słoń. Zobaczył myszy na wierzchołku pagórka i pyta: „Co się z wami stało, myszki, dlaczego płaczecie?” Opowiedziały myszy słoniowi o strasznym nieszczęściu, jakie je spotkało, a słoń na to: „Nie płaczcie, myszki, jestem duży, nie boję się wody, pomogę wam”.
Jeden z pasażerów krzyknął: „Pies szczeka! Pewnie coś zauważył!” Zaraz potem usłyszano donośny głos: „Ziemia!” Wśród rozbitków brakowało jednego człowieka. „Ratujmy go! – zawołali wszyscy. – Może usiłuje dobić do brzegu wpław!”
b) Na początku każdego wypowiedzenia rozpoczynającego tekst, a także po krop­ce, po dwukropku (kiedy przytaczamy wypowiedź), po pytajniku i po wykrzyk­­­niku stosuje się wielką literę.

8.4.
Faraon widział w kryształowej kuli cały Egipt, ale nie większy od alei, która ciągnęła się przez ogród jego pałacu. dziwny obraz miał jednak tę właściwość, że gdy faraon skierował na jaki punkt baczniejszą uwagę, punkt ten rozrastał się w okolice prawie naturalnej wielkości. słońce już zachodziło, oblewając ziemię złotopurpurowym światłem. dzienne ptaki zasiadały do snu, nocne – budziły się w kryjówkach. w pustyni ziewały hieny i szakale, a drzemiący lew przeciągał potężne cielsko, gotując się do pościgów za łupem. nilowy rybak spiesznie wywłóczył sieci. wielkie statki transportowe przybijały do brzegów. znużony rolnik obejmował od żurawia kubeł, którym przez cały dzień czerpał wodę; inny powoli wracał z pługiem do swej lepianki. w miastach zapalano światła. w świątyniach kapłani zbierali się na nabożeństwo wieczorne.

8.5.
Podwaliny – tytuł utworu.
Budowałem – początek zdania (i zarazem początki linii).
I, Budowałem, I, Teraz, Od – początki linii.

8.6. —

8.7.
Odszukany – pierwszy wyraz tytułu;
Święty — ze względu na tytuł będący częścią imienia, a zarazem względy uczuciowe (uszanowania);
Kopciuszku, Dziewczynko, Sierotko Marysiu — imiona lub nazwy własne postaci z bajek;
Andersenie, Mario Konopnicka – imiona i nazwiska pisarzy;
Anioł Stróż – imię własne (lub przydomek) i względy uszanowania

8.8.
imiona i nazwiska ludzi, np.: Henryk Sienkiewicz, Julian Tuwim;
imiona własne zwierząt, np.: Karusek, Reksio, Mruczek;
imiona bogów oraz jednostkowych istot mitologicznych, np.: Zeus, Cerber, Światowid, Thor;
pseudonimy, przydomki ludzi, np.: Bolesław Śmiały, Hrabia (postać z Pana Tadeusza).

8.9.
Aladyn – baśniowy właściciel cudownej lampy; Atena – grecka bogini mądrości; Nike – grecka bogini zwycięstwa; Wiktoria – rzymska Nike; Artemida – grecka bogini łowów; Prometeusz – mitologiczny dobroczyńca ludzkości; Ikar – syn Dedala; Odyseusz – twórca konia trojańskiego; Lucyfer – władca piekła; Kain – biblijny syn Adama i Ewy, brat Abla i jego zabójca; Noe – biblijny budowniczy arki

8.10.
a) Kolejno: Mickiewiczowski, mickiewiczowski, Ikarowy, ikarowy, Syzyfowa, syzyfowa;
b) Przymiotniki dzierżawcze (odpowiadające na pytanie czyj?) utworzone od imion własnych piszemy wielką literą.
Przymiotniki (odpowiadające na pytanie jaki?) utworzone od imion własnych piszemy małą literą.

8.11.
(1) Australijczycy, Afrykanie, Amerykanie, Azjaci
(2) Litwini, Ukraińcy, Hiszpanie, Niemcy
(3) Mazowszanie, Ślązacy, Mazurzy, Kaszubi
(4) krakowianie, łodzianie, poznaniacy, warszawiacy

8.12.
a) (1) Europejczyk, Azjatka, Amerykanin
(2) Polak, Włoch, Francuzka
(3) Pomorzanin, Podhalanin, Podlasianin
(4) szczecinianin, wrocławianin, gdańszczanin
b) Nazwy mieszkańców części świata, państw i regionów piszemy wielką literą, natomiast nazwy mieszkańców miast, wsi i osiedli piszemy małą literą.

8.13.
Polka – obywatelka Polski; polka – taniec
Szwajcar – obywatel Szwajcarii; szwajcar – odźwierny
Rzymianin – obywatel starożytnego państwa rzymskiego – rzymianin – mieszkaniec stolicy Włoch
Krakowianin – mieszkaniec Krakowskiego; krakowianin – mieszkaniec Krakowa
Murzyn – człowiek rasy czarnej; murzyn – ktoś bardzo opalony lub ktoś wykonujący za kogoś jakąś pracę
Łazarz – imię; łazarz – nędzarz

8.14.
z pochodzenia Francuzka – ulica francuska – kuchnia francuska
Pan Bóg – rzeka Bug – drzewo buk – grecki bóg

8.15.
Wawel – od X w. jedna z siedzib polskich królów – Piastów, Jagiel­lo­nów; za Bolesława Chrobrego budowa katedry romańskiej; za Kazimierza Wielkiego – zamku gotyckiego, później katedry gotyckiej, za Zygmunta I Sta­rego i Zygmunta II Augusta – renesansowej rezydencji z dziedzińcem arkado­wym, kaplicy Zygmuntowskiej, wieży z dzwonem Zygmunt; w kryptach kate­dry groby królewskie, a także groby: księcia Józefa Poniatowskiego, Tadeusza Kościuszki, Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego i Józefa Piłsudskiego;
Watykan – Stolica Apostolska (Państwo Watykańskie); siedziba papieża oraz centralnych urzędów i instytucji Kościoła rzymskokatolickiego; zespół pałacowo-kościelny z Bazyliką św. Piotra, plac św. Piotra, ogrody, muzea, biblioteka;
Wersal – zespół pałacowo-ogrodowy, arcydzieło architektury fran­cuskiego klasycyzmu barokowego, budowany etapami od czasów Ludwika XIV (XVII w.); w olbrzymim, imponującym parku liczne tarasy, baseny, fon­tanny, rzeźby, budowle; od XVIII w. wzór i ideał dla panujących; od połowy XIX w. muzeum.
Wielką literą piszemy imiona, nazwiska, przydomki, nazwy dynastii, nazwy własne zabytków (Wawel, dzwon Zygmunt), nazwy własne państw (Watykan, Stolica Apostolska), instytucji (Kościół), cyfry rzymskie.

8.16.
Pierwszy wyraz tytułu piszemy wielką literą, a pozostałe wyrazy generalnie małą literą, chyba że oznaczają one imiona lub nazwy własne.

8.17.
a) —
b) Nazwy świąt i dni świątecznych oraz nazwy imprez sportowych lub kulturalnych, które mają indywidualną nazwę, piszemy wielką literą.

8.18.
a) Rodzice Ani czytują „Gazetę Wyborczą”, „Tygodnik Powszechny”, „Wiedzę i Życie”, „Literaturę na Świecie”. – Dziadkowie czytują czasopismo „Żyjmy Dłużej”. – Marcin kilka razy korzystał z wiadomości zawartych w czasopiśmie „Mówią Wieki”. – Sprawdź w bibliotece, czy mają czasopismo „Poznaj Świat”.
b) W tytułach czasopism i gazet wielką literą piszemy wszystkie wyrazy z wyjątkiem spójników i przyimków.

8.19.
Henryk Sienkiewicz „W pustyni i w puszczy” – Kornel Makuszyński „Szatan z. siódmej klasy” – Juliusz Słowacki „W pamiętniku Zofii Bobrówny” – Bolesław Prus „Z legend dawnego Egiptu” – Alfred Szklarski „Tajemnicza wyprawa Tomka”

8.20.
(1) Roman Pisarski „O psie, który jeździł koleją”, Justyna Bednarek „Niesamowite przygody dziesięciu skarpetek (czterech prawych i sześciu lewych)”
(2) Jan Brzechwa „Akademia Pana Kleksa”, Rafał Kosik „Felix, Net i Nika”

8.21.
„Słownik polszczyzny potocznej”, „Słownik synonimów”

8.22.
Do najbardziej znanych obrazów Jana Matejki należą: „Bitwa pod Grun­wal­dem”, „Stańczyk”, „Hołd pruski”, „Batory pod Pskowem”. W zbiorach Mu­zeum Narodowego w Warszawie znajdują się m.in. następujące obrazy Józefa Chełmońskiego: „Bociany”, „Kuropatwy”, „Jarmark na konie w Bałcie”, „Szkice pędzących koni”, „Sprawa przed wójtem”, „Noc na Ukrainie”.
Wielką literą piszemy pierwsze wyrazy zdań, imiona i nazwiska, nazwy miast i państw, pierwsze wyrazy tytułów obrazów.

8.23.
Nazwy gwiazd, planet i gwiazdozbiorów tylko w znaczeniu terminów astronomicznych piszemy wielką literą.

8.24.
Wielką literą piszemy tytuł utworu (Globus), pierwsze linijki wersów oraz nazwy geograficzne (miast, rzek, gór).

8.25.
Wielką literą piszemy nazwy dzielnic miast oraz nazwy indywidualnych zabytków i obiektów (tu: parki, cmentarze, budowle).

8.26.
Położony na południu Afyki na granicy Zambii i Zimbabwe. Wodospad Wiktorii zalicza się do najbardziej malowniczych wodospadów świata. Wody Zambezi poko­nują tutaj bazaltowy próg, spadając z wysokości ponad 100 m (mniej więcej dwukrotnie większej od wysokości wodospadu Niagara).
Indywidualne nazwy geograficzne (nazwy poszczególnych kontynentów, państw, wodospadów, rzek) piszemy wielką literą.

8.27.
Pies prawdopodobnie wywodzi się od wilka, który został udomowiony przez człowieka ze względu na współpracę w polowaniu. Wszystkie wielkie cywili­zacje znały psa, korzystały z jego pomocy, a nawet czciły go. Państwa takie jak: Egipt, Grecja, Rzym, Indie, Meksyk, Chiny są niejako punktami odniesienia w historii naszego najwierniejszego towarzysza, którego zalety uznawano również na Bliskim Wschodzie.
Wielką literą początki zdań, nazwy państw i regionów geograficznych.

8.28.
Kolumnami: Polska – Warszawa, Czechy – Praga, Niemcy – Berlin, Litwa – Wilno; Słowacja – Bratysława, Ukraina – Kijów, Białoruś – Mińsk, Rosja – Moskwa, Grecja – Ateny, Włochy – Rzym

8.29.
Kontynenty: Europa, Azja, Ameryka; państwa: Polska, Włochy, Szwajcaria; regiony: Małopolska, Podhale, Mazury;
miasta: Kraków, Warszawa, Gdynia;
wsie: Bronowice, Janowiec, Koziegłówki

8.30.
(1) Alpy, Beskidy, Himalaje, Karpaty, Sudety, Tatry
(2) Amazonka, Bug, Dunajec, Nil, Odra, Wisła

8.31.
Tylko drugi człon nazwy geograficznej piszemy wielką literą, gdy jest on rzeczownikiem w mianowniku, natomiast oba człony nazwy geograficznej piszemy wielką literą, gdy drugi człon jest rzeczownikiem w dopeł­niaczu lub przymiotnikiem w mianowniku.

8.32.
Wielką literą zapisujemy nazwy ulic, obiektów (np. parków, zabytków), ważnych wydarzeń historycznych, których znaczenie chcemy podkreślić (Obiady Czwartkowe). Te same wyrazy w znaczeniu dosłownym piszemy małą literą.

8.33.
Kolumnami: nowomiejski, praski, lubelski, białowieski, małopolski, słowiański; żoliborski, warszawski, białostocki, śląski, polski, europejski
Przymiotniki utworzone od nazw własnych piszemy małą literą.

8.34.
(1) Urząd Rady Ministrów, Kancelaria Prezydenta, Sejm Rzeczyspolitej Polskiej, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Uniwersytet Warszawski, Szkoła Podstawowa im. Adama Mickiewicza;
(2) Order Orła Białego, Virtuti Militari, Krzyż Komandorski Orderu
Odrodzenia Polski, Krzyż Walecznych, Krzyż Armii Krajowej, War-
szawski Krzyż Powstańczy, Wzorowy Uczeń, Nagroda Nobla, Oskar

8.35.
(1) LOT zakupił nowe samoloty. Pracownicy LOT-u rozważają strajk. Mama pracuje w Locie – GOPR (Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe) przeprowadzi akcję ratunkową. Wujek pracuje w GOPR-ze. Zna wielu ratowników GOPR-u.
(2) TORKAT (Torkat) to Tor Katowicki. Niegdyś na Torkacie rozgrywano mecze hokejowe. Obecnie na miejscu dawnego Torkatu wyrosła biblioteka.
Torwar to Tor Warszawski. Zawody łyżwiarskie odbywały się na Torwarze. Modernizacja Torwaru bardzo się przedłużała.

8.36.
Kupił samochód marki Opel – Jeździ oplem.
On ma motocykl marki Harley Davidson – Biorą udział w zjeździe właścicieli harleyów davidsonów.
W garażu stoją samochody takich marek jak: Fiat, Honda, Mercedes. – Jeden jeździ fordem, drugi peugeotem, trzeci volkswagenem.
Nazwy firm, marek i typów przemysłowych piszemy wielką literą, nato­miast nazwy wytworów przemysłowych, np. samochodów, motocykli piszemy małą literą.

8.37.
ulica Marszałkowska, aleja Mickiewicza, rondo Waszyngtona, plac Na Roz­dro­żu, park Skaryszewski, most Śląsko-Dąbrowski, kopiec Józefa Piłsud­skie­go, kościół
Na Skałce, klasztor Dominikanów, pomnik Nike, kolumna Zy­gmunta III Wazy, pałac Pod Blachą, osiedle Za Żelazną Bramą
Jeżeli wyraz, stojący na początku nazwy wielowyrazowej jest tylko rzeczow­ni­kiem pospolitym (np. ulica, park, pomnik) piszemy go małą literą. Pozostałe wyrazy wchodzące w skład nazwy piszemy wielką literą.

8.38.
Starożytni Grecy i Rzymianie wyróżniali cztery wieki ludzkości: złoty, srebrny, brązowy i żelazny. W wieku złotym za panowania Kronosa (syna Uranosa a ojca Zeusa) ludzie żyli jak niebianie, bez trudów, smutków; nie starzeli się, ciągle biesiadowali; z upadkiem Kronosa zmienili się w dobroczynne demony. W wieku srebrnym nowi ludzie byli zbyt dumni i nieposłuszni bogom, dlatego Zeus ich wszystkich wytępił; stali się duszami błogosławionymi. W wieku brązowym ludzie odrodzili się jako olbrzymi o twardych sercach, miłujący wojnę; żyli wśród nich herosi, np. Herakles, Tezeusz, Achilles, Odyseusz. W wieku żelaznym, który trwa do dzisiaj, ludźmi zawładnęły: oszustwo, zdrada, żądza posiadania, przemoc, zbrodnia; pobożność i cnota leżą we krwi zbryzgane, a bogini sprawiedliwości, Astrea, opuściła Ziemię i schroniła się w niebie jako Panna (jeden z gwiazdozbiorów Zodiaku).
Wielką literą piszemy pierwsze wyrazy zdań, nazwy narodów, imiona bogów i ludzi, nazwy gwiazdozbiorów i planet.